Müzik Teorisi Nedir? Müzik Prodüksiyonuna Katkısı Olur mu?

Müzik teorisi müziğin temelini oluşturan bir disiplin. Müzik teori ya da müzik kuramları olarak da biliniyor. Bir müzik eserinin nasıl işlediğini anlamak için bir çerçeve sunuyor. Antik çağlardan beri öğrenilmeye ve pratik edilmeye devam ediyor. Ayrıca müzik prodüktörlerinin de daha etkili olmasına katkıda bulunan bir yetenek kümesi olarak hayatımızda olmayı sürdürüyor.

Bu blog yazısında müzik teorisinin ne olduğuna, temel unsurlarına ve modern müzik prodüksiyonu üzerindeki etkilerine odaklanacağız.

Müzik Teorisi Nedir?

Müzik teorisini müziğin kendisini ve unsurlarını inceleme olarak da tanımlayabiliriz. Müzikal kompozisyonların temel yapı taşlarını anlamakla ilgilenirken notalar arasındaki ilişkiler, ölçeklerin ve modların organizasyonu, akorların oluşumu ve ritim ile zamanın dinamik etkileşimi gibi önemli kavramların da kapsamlı bir şekilde ele alınması da hedeflenebilir. Müziğin de kendi içinde teknik bir dili, kendine has terimleri, kuralları ve yapısı oluyor. Aslında bunları anlamak ve uygun yerlerde pratik edebilmek için de müzik teorisi önemli görülüyor.

Özellikle Euro-Klasik yani Batı müziği geleneğinde müziği nasıl duyduğunuzu ve anlamlandırdığınızı açıklayan kural ve kavramları müzik teorisinde bulabilirsiniz. Başlangıçta bu teorinin geliştirilme amacı dini ve törensel müziği organize etmek ve parçaların performe edildiğinde aynı olmasını sağlamak.

Orta Çağ ve sonrası dönemde müzik teorisi de geliştikçe armoni ve kontrpuan çalışmaları da dahil olmaya başladı ve klasik müzik kompozisyonunda katı kurallar görülmeye başlandı. 20. Yüzyıla ulaştığımızda ise müzik de daha katı bir hale geliyor. Caz ve elektronik gibi daha karmaşık ve avangart stiller ortaya çıkıyor.

Besteciler ve müzisyenler için fikirlerini kaydetme ve müzikal iletişimi geliştirme konusunda müzik teorisinin temel kavramlarını anlamak oldukça yardımcı oluyor. Yazılı bir dil olarak müzik notasyonunu da verimli bir şekilde anlayabiliyorlar.

Müzik teorisine biraz daha yakından bakalım. Müziğin üç ana unsuru olarak kabul edilen melodi, armoni ve ritim nedir aşağıda inceliyoruz.

Müziğin 3 Ana Unsuru

Müziğin genelde üç ana unsuru olarak kabul edilen melodi, armoni ve ritim nedir inceleyelim.

Melodi

Bir şarkıda öne çıkan ve birbiri ardına gelen notalar dizisine melodi deniliyor. Ritmik süreleri ile birlikte düzenlenen perdeler (pich dizisi) ve ölçü duygusunu pekiştirmeye veya önermeye yarayabilir.

Armoni (Harmony)

Armoni akorların nasıl oluşturulduğunu ve farklı noktaların bir araya gelme şeklini inceliyor. Eş zamanlı perde ilişkilerinin algılanması ve analizi ile ilgileniyor. Bu iki işlemden de akorları oluşturmak için yararlanılıyor.

Akor yürüyüşleri (chord progressions), müzik içinde bir işlev ya da yön duygusunu yaratmak için önemli. Armoni, melodilere derinlik katıyor ve ayrıca modern müziğin çoğunun temelini oluşturduğu da söylenebilir.

Ritim

Seslerin ve sessizliklerin bir müziğe nasıl yerleştirildiği ritim ile anlaşılıyor. Bir parçada tempo ve akışı belirlemek için ritimden yararlanılabilir. Bir nevi müziğin nabzı ve yapısal itici gücü de denilebilir.

Temel Müzik Teorisi Kavramları

Müzik teorisinin temelinde kromatik ölçeğin 12 notası yer alıyor. C, C#/Db, D, D#/Eb, E, F, F#/Gb, G, G#/Ab, A, A#/Bb, ve B.

Belirli şekilde düzenlenen bu notalar ölçeklerin, modların ve akorların temelini ve dolayısıyla müzik teorisinin temelini oluşturuyor.

Müzikte Neden 7 Nota Var?

Çok basit ve anlamsız bir soru gibi geliyor olabilir. Ama yine de gelin bir nedenini anlayalım.

Batı müziğinde bir oktav 12 yarım sese yani semitone bölünüyor. Bu 12 ses de A, B, C, D, E, F, G olarak adlandırılan yedi doğal notayı ve diyez veya bemol ile elde edilen geriye kalan beş notayı da kapsıyor. Bir ölçekte ise genelde yedi nota bulunuyor. Ve bunlar oktavda tekrarlanıyor.

Piyanodaki beyaz tuşları düşünün. Bir ölçekteki doğal notaları yani C, D, E, F, G, A, B notalarını beyaz tuşlarda çalabilirsiniz. Siyah tuşlarda ise C#, Eb, vb. gibi diyez ve bemoz notalarını çalmanız mümkün olur. Ve ayrıca ek anahtarlarda yazma olanağınız olmuş olur.

Müzikte notaları tanımlarken kullanılan bazı terimlere göz atalım.

Aralıklar (Intervals): İki nota arasındaki mesafeyi ifade ediyor. En yaygın müzik ölçekleri tam ve yarım adımlara dayanıyor. Yani tam adım iki yarım sese eşit olurken bir yarım adım bir yarım sese eşit oluyor.

Majör ve minör ölçeklerden ne anlamalıyız?

Majör ölçekler (Major scales): Daha hafif, mutlu bir duygusal his taşıyan majör ölçeklerin vurgusu da çoğunlukla majör akorlar üzerinde oluyor. Mesela C majör ölçeği C, D, E, F, G, A ve B notalarından oluşuyor ve dolayısıyla majör çoğunluku.

Minör ölçekler (Minor scales): Minörlerde ise daha karanlık, daha melankolik bir his yakalayabilirsiniz. Aynı zamanda daha canlandırıcı bir etki de yaratabilir. EDM, pop, rock gibi güncel popüler müzik türlerinin çoğunun minör anahtarda yazıldığı söylenebilir. Minör anahtarlar da minör akorlara daha fazla vurgu yapıyor. Yedi notadan oluşuyor. Örneğin A minör ölçeğinde A, B, C, D, E, F ve G notaları bulunabiliyor.

Modlar (modes): Modlar, ölçeklerin varyasyonları. Majör ölçeğin farklı notalarından başlayarak modlar türetiliyor. Her modun kendine özgü bir sesi oluyor. Yine batı müziğinde daha yaygın bulunabilen modlar arasında Ionian (majör ölçek), Dorian, Phrygian, Lydian, Mixolydian, Aeolian (doğal minör ölçek) ve Locrian bulunabilir.

Akorlar

Üç ya da daha fazla notanın aynı anda çalınmasıyla akorlar oluşuyor. Akorlar armoniye de temel oluşturuyor ve ayrıca melodileri destekleyerek bağlam kazandırdığı da söylenebilir.

Majör Akorlar: Kök, major üçlü ve mükemmel beşlileri içeriyor. Genelde mutlu akorlar olarak biliniyor ve kullanılıyor.

Majör üçlüleri çoğunlukla 1 4 5 akorları olarak adlandırılıyor. Bunun nedeni ise anahtar gamındaki kök notalarının konumunu tanımlaması. Mesela A Majör anahtarındaki majör üçşüşeri A, D ve E oluyor.

Minör Akorlar: Minör akor, kök, minör üçlü ve mükemmel beşlileri ifade ediyor. Sadece bu üç notadan oluştuğu zaman da minör üçlü olarak adlandırılabiliyor. Örneğin A notası üzerine kurulu minör üçlü akor, A minör üçlü akor olarak biliniyor. A–C–E sesleri oluyor. Özellikle gitaristler minör akorları majör akorlarla beraber öğreniyor. 

7. ve 9. Akorlar (Extended chords): Triad dediğimiz temel akorlara ek olarak kök notanın üzerindeki 7. ile 9. notanın eklenmesiyle oluşuyorlar. Genişletilmiş akorlar (extended chords) olarak da biliniyorlar. Müziğe karmaşıklık ve derinlik getiriyor, caza yaklaşan veya gergin bir his eklemesi de beklenebiliyor.

Örnek verecek olursak, Cmaj7, C majör akoru artı kök nota (C) üzerindeki 7. aralık (B notası) (C-E-G-B) olduğunu söyleyebiliriz. 

Ayrıca yedili akorlarda gözlemlediğimiz gibi dokuzlu akorlar da aynı kuralı takip ediyor. Kök notanın 9 aralık üzerindeki notanın eklenmesiyle de dokuzlu akorlar meydana geliyor.

Akor Yürüyüşleri  (Chord Progressions)

Akor yürüyüşleriyle ilgili de bazı detaylara baktıktan sonra ritim ve ölçüyle ilgili kavramları inceleyeceğiz.

Akor yürüyüşü nedir diye tanımlamak gerekirse kısaca şu şekilde ifade edebiliriz: basitçe bir akordan diğerine nasıl geçebildiğiniz ya da müzikal akorları art arda gelmesine akor ilerlemesi (chord progression) diyoruz. Genelde çoğu melodik kompozisyonun temelini oluşturduğunu fark edebilirsiniz.

Akor yürüyüşleri batı müziği çerçevesinde değerlendirildiğinde daha basit olur. Telif hakkıyla korunan bir varlık olarak görülmedikleri için mevcut şarkıları dinlediğinizde hoşunuza giden akor yürüyüşlerini deneme fırsatınız olabilir.

Akor yürüyüşlerini incelemeye başladığınızda fark edebileceğiniz bir diğer konu ise akorların Roma rakamları analizi ile de temsil edilebilmesi. Büyük harfler majör akorları küçük harfler ise minör akorları gösterebilir.

Popüler bazı akor yürüyüşlerini inceleyebilirsiniz:

I V vi IV: ‘Journey - Don’t Stop Believin’ ve ‘blink-182 - What’s My Age Again’

V IV I: ‘Lynyrd Skynyrd - Sweet Home Alabama’ ve ‘Guns N' Roses - Sweet Child of Mine’

I vi IV V: ‘Justin Bieber - Baby’ ve ‘Justin Bieber & Mariah Carey - All I Want for Christmas is You’

Bambaşka örnekler de bulabilirsiniz. Kendi zevkinize ve müzik dinleme alışkanlıklarınıza göre şarkıları bir incelemeyi deneyebilirsiniz.

Ritim ve Ölçü Kavramları

Ritim ve ölçüyü (meter) müziğin kalp atışı gibi düşünebilirsiniz. Melodiler ve armoniler için çok değerli iki kavram. Bir şarkıdaki seslerin ve sessizliklerin yerleştirilme şekline ritim diyoruz. Ölçü ise müziğin vuruşlarının ölçüler halinde nasıl gruplandırıldığını bize anlatan kavram. Müziğinizin hızını ve akışını belirlemek adına ritim ve ölçüden yararlanabilirsiniz.

Müzikte 3/4 Ne Demek?

Parçanın ritmi zaman işaretleriyle belirleniyor. Her ölçüdeki vuruş sayısını ve hangi notanın tek bir vuruşa denk geldiğini anlıyoruz bu şekilde. 

3/4 zaman işareti ise her ölçüde üçlü vuruş olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor. Alt kısımdaki ‘4’ çeyrek notanın tek bir vuruşa eşit olduğunu görebiliyoruz. 4/4 zaman işareti de en yaygın olarak kullanılanı. Her ölçüde dört vuruş olduğunu belirtiyor.

Ritimdeki desenlerin görevi ise bir parçanın groove olarak bildiğimiz genel ritmik atmosferini belirlemesi. Ritim ve groove’a dikkatli bir şekilde yaklaştığınızda gerilim yaratma ve serbest bırakma hissini parçaya ekleyerek parçanın enerjisini de daha rahat kontrol edebilirsiniz.

Müzik Teorisinin Müzik Prodüksiyonuna Katkısı Olur mu?

Müzik teorisi öğrenmek elbette müzik prodüksiyonuna önemli katkılarda bulunabilir. Biraz müzik teorisi alan bir müzik prodüktörünün üretimine etkisi önemli olabilir. Müzik tarzı çok fark etmiyor bu durumda. Müzik teorisindeki kavramları ve becerileri pratik ettiğinizde daha disiplinli bir şekilde çalışabilirsiniz. Yeni materyaller bulmanız ve çeşitli yeteneklerinizi daha iyi kullanmanız mümkün olur.

Bazen bilginin çeşitli amaçlar dahilinde kısıtlanması müzik prodüktörlerinin de daha verimli bir şekilde çalışmasına yarayabilir. Deneyim dışında teorik bilgileri de yaratıcı süreçlerinize uyguladığınızda hangi duyguları iletmek istediğinizi de seçme şansınız olur.

Müzik Teorisinin Müzik Prodüksiyonu için Avantajları Neler?

Müzik teorisi öğrenen bir müzik prodüktörü olarak daha iyi kompozisyon üretebilirsiniz ve böylece daha bilinçli kararlarınız olur. Yukarıda da açıkladığımız gibi akor yürüyüşleri, melodi ve armoni arasındaki kuralları bilmeniz kompozisyonları dinleyiciler için de daha ilgi çekici ve ilginç bir hale getirebilir.

Teori bir yandan yaratıcılığınızı da geliştirir. Önce kuralları bilip sonra nerede uyup uymayacağınıza sınırsız bir yaratıcılık için kişisel kararlar almaya başlayabilirsiniz. Alışılmışın dışındaki kompozisyon tekniklerine de hakim olup daha sıra dışı ölçeklerle ve ritmik desenlerle denemeler yapabilir ve müzik üretirken daha özgür hissedebilirsiniz.

Teknik becerilerin gelişmesi ve müzik yaratımın çeşitlenmesi müzik prodüksiyon araçlarını kullanım şeklinizi de geliştirecektir. Ses ekipmanınızı dahi müzik teorisini biraz anlayarak daha rahat kullanmaya başlayabilirsiniz. Neyin işe yarayıp yaramayacağını bilmeniz iş akışınızı düzene sokabilir ve bu sayede zaman kazanabilirsiniz.

Müziğin teknik dilini de anlamanız diğer müzik prodüktörleriyle yapacağınız iş birliklerinde daha kolay ve etkili iletişim kurmanıza da yardımcı olur. Bu sayede fikirlerinizi daha kesin bir şekilde aktarabilirsiniz ve parçanın gelmesi istenen son halinin vizyonunuzla uyumlu olmasını mümkün kılabilirsiniz.

Müzik Teorisi Olmadan Prodüksiyon Yapılabilir mi?

Öncelikle içten bir ‘evet’, müzik prodüksiyonu müzik teorisi bilgisi olmadan da yapılabilir. Sanat üretimi her zaman belirli kalıplara sokulamaz ve çeşitli yöntemlerle denemeler yapılabilir.

Özellikle dijitalleşmeyle, dijital ses iş istasyonlarının (DAW) ve sanat enstrümanların da kullanımıyla müzik prodüksiyonu da daha erişilebilir bir hale geldi. Birçok müzisyen bu sayede herhangi bir müzik teorisi bilgisi olmaksızın şarkı yazma yolculuğuna başlayabildi.

Ancak tabii ki müzik üretebiliyor olmak sizi en iyi müzik prodüksiyonunu yapabilir hale getirmiyor. Müzik teorisini ve müziğin temellerini anlamak bu noktada da daha hızlı ve sürdürülebilir bir yol.

Bir zorunluluk olmasa da neyi nereden kontrol edebileceğinizi öğrenebilmeniz size katkı sağlar. Dijital plugin ve araçlardan yararlanarak müzik teorisi arka planı olmadan bazı kompozisyonlar üzerinde de çalışabilirsiniz. 

Yine de tecrübeli birçok müzik prodüktörü sıfırdan her şeyi yazmak zorunda olma fikrini geride bırakmanın yaratıcılığı ortaya çıkardığını ve müzik teorisiyle ilgili dahi kendilerini daha iyi hissettirdiğini belirtiyor.

Yani artık günümüzdeki birçok konuda olduğu gibi o mu yoksa bu mu gibi daha keskin bir yerden bakmak yerine hem araçlardan yararlanıp hem de teori bilgisini belli bir noktaya kadar geliştirmek daha çok tercih edilen bir yol olabilir.

Ne Kadar Müzik Teorisi Gerekli Görülüyor?

Müzikte birçok konuda olduğu gibi bu da sizin ne hedeflediğinize bağlı olarak değişir. Ne kadar karmaşık bir müzik üretmeyi düşünüyorsunuz? Mesela daha sofistike, caz esintili beat’ler üretmek istiyorsanız daha basit türler için gerekenin daha üzerinde teorik müzik bilgisini öğrenmeniz sizin için daha faydalı olur.

Genelde önerilen temel ve sağlam bir anlayış edinerek başlamak. Temel bilgiyi uzun vadede daha fazla deneme yapmak ve yaratıcılığınızı uygulamaya dökerek kullanabilirsiniz.

Öğrenilmesi Tavsiye Edilen Temel Müzik Bilgisiyle ilgili Konular

Müzik prodüksiyonuyla ilgileniyorsanız aşağıdaki temel müzik teorisi konularına hakim olmanız sizin için faydalı olabilir.

- Majör ve minör ölçekler
- Anahtarlar (Keys) ve beşliler çemberi (Circle of Fifths)
- Temel akorlar (majör, minör, diminished, augmented gibi)
- Akorları genişletmek ve çevirmek (inverting)
- Akor yürüyüşlerini anlamak
- Ritimler
- Şarkı yapısı ve düzenlemesi

Ayrıca piyano da müzik temelini öğrenmek için en önemli enstrüman olarak görülüyor. Bir yandan dijital için de her DAW MIDI ve kompozisyon düzenlemesinde piyano rulosu (piano roll) kullanılıyor.

Müzik Teorisinde İleri Konseptler ve Teknikler

Temel müzik bilgisinin ötesinde bir öğrenme süreci bestelerinize derinlik katmanıza yardımcı olabilecek ileri düzey müzik teorisi kavramlarında bulunabilir. 

Gelişmiş Armoni ve Akorlar

- Anahtar Değişiklikleri (Key Changes): Şarkının tamamında aynı anahtarı kullanmak yerine bir şarkının belirli bir bölümü için yeni bir anahtarın kullanılması. Pop müzikte çok fazla tercih edilmeyebilir. Kompozisyonda güçlü bir duygusal değişim yaratmak için bu teknikten yararlanılabilir.

- Ödünç Alınmış Akorlar (Borrowed Chords): Belirli bir anahtarın dışında kalan ama paralel bir anahtardan alınan akorlar olarak biliniyor. Aynı tonik notayı kullanan farklı bir ölçek türü de denilebilir. Örneğin C majör karşılığında C minör gibi.

- İkincil Dominantlar (Secondary Dominance): Kök dışında bir ölçekte bulunan herhangi bir akora en güçlü çekimi olan dominant V7 akoru olarak bilinir. Anahtardaki herhangi bir akora geçiş akoru olarak kullandığınızda dramatik ve müzikal bir etkiye ulaşabilirsiniz.

Kontrpuan ve Melodi

Kontrpuan (counterpoint), müzik kompozisyonunda ayrı melodik çizgileri birleştirme sanatı olarak açıklanabilir. Birden fazla melodinin, kimliklerini koruyarak uyumlu bir bütün halinde etkileşime girmesine kontrpuan diyoruz. Elektronik müzik üreten müzisyenler için müziğin genel etkisini artırabilecekleri ses katmanları oluşturabilmeleri için fayadalabilecekleri harika bir teknik. Bu ileri teknik ile müziğinize karmalıklık katabilirsiniz.

Modülasyon (Modulation), bir parçadaki anahtarın değiştirilmesi işlemi olarak açıklanabilir. Tonal merkezi kaydırarak müziğinize tazelik ve heyecan katabilirsiniz.

Özetle Müzik Teorisi

Müzik teorisini yalnızca akademik kuralların bir çıktısı olarak düşünmenize gerek yok. Müzik türleri genelinde yaratıcılığı genişletebileceği ve yeniliği artırabileceği dinamik araç setleri olarak da düşünülebilir. Müzik teorisinde elektronik müzik gibi daha dijital duyulan türler dahil temel bir anlayışı benimsemek yeni tekniklerle yaratıcılığınızı geliştiren bir sürece dönüşebilir.

Karmaşık bestelerle ilgilenen bir müzik prodüktörüyseniz de daha zorlayıcı besteler yazmakta müzik teori bilgisinden yararlanabilirsiniz. Teoriyle sağlam bir temel oluşturabilir, yaratıcılık ve denemelerle bilginizi pekiştirebilirsiniz. Bu sayede hem müzik teorisini benimseyebilir, hem de teknik müzik kalitenizi artırarak sanatsal tahmininizi de derinleştirecek özellikler edinebilirsiniz.