Stem Mastering Nedir? Mastering Sürecindeki Önemi ve Rolü
Mühendisler stem mastering’de birden fazla stereo dosyalarda çalışıyor. Bu dosyalarda yani ses stem’lerinde halihazırda mix yapılmış ve işlenmiş birbirine benzer enstrüman grupları yer alıyor. Genelde tek bir stereo dosya olmuyor.
Parçanın orjinal mixinde düşük frekans kontrolünde veya vokallerde bazı sorunlar varsa stem mastering yapmak gerekli görülebilir.
Ayrıca stem mastering gerçekleştiren mastering mühendisi teknik denge ve sonik şekillendirme kontrolünü üstlenirken bir yandan da yaratıcı mix vizyonunu da koruyabilir. Sonuçta mastering sürecinde mühendisin sesin uzmanı olması lazım ki yeni güçlü artistik teknikleri uygulayabilsin.
Stem kullanımı mastering mühendisleri için yeteneklerini tipik işlemlerin ötesine taşıyabilecekleri bir fırsat. Özellikle surround ses gibi daha karmaşık prodüksiyonlar için stem’leri dengeleme ile ses alanının genişliğini ayarlama amacıyla da tercih etmek olası. Bir nevi mastering alanında genişletilmiş bir rol yaratıyor. Müziği mümkün olduğunca özel teknikler kullanarak en iyi haline getirip dinleyicilerle buluşturmak mastering’in ve stem mastering’in en temel amacı oluyor.
Stem mastering bir yandan mix ve mastering karışımı olarak da tanımlanabiliyor. Standart mastering’den ayrılıyor. Stemming olarak da adlandırılan işlem miks tamamlandıktan sonra tek tek kanallar yerine enstrüman gruplarını maksimum 7 veya 8 stem grubu olarak mastering mühendisine göndererek gerçekleştirilebilir. Bu stem grubu sayısı duruma göre 10’a kadar çıkabilir.
Mastering Mühendisi’nin Otoritesi
Mastering mühendisi müziğin en son halinde yaratıcı ve teknik olarak bir otorite sahibi olur. Objektif, deneyime dayalı bir perspektif ve tüm bunların uygulamasını sunabildiği bir özel bilgi birikimi olur.
Mastering mühendisi hassas duyma yetilerinden yararlanarak sesi kritik olarak dinleme ve değerlendirme fırsatı bulur. Mastering uzmanının amacı şarkıda bulduğu problemleri düzenlemek değil. Aksine müziğin mixlenmiş halinin en iyi versiyonunu partlatıp ortaya çıkaracak işlemler gerçekleştirmek. Bunu yaparken müzisyenin istekleri ile dinleyici arasında bir bağlantı kurabilmek için gerekli kişisel iletişimleri de geliştirir ve kullanırlar.
Mastering Dosyaları (Stem) için Teknik Uygulamalar
Stem mastering’de uygulanan teknik işlemleri inceleyelim.
Dinamik İşleme: Kompresör ve Genişleme
Stem işleme sırasında tüm müzik türleri dahil olmak üzere ileri kompresör ve EQ teknikleri kullanılır. Aşağı doğru kompresleme olarak adlandırılan işlemle yüksek seviyeli kısımları düşürebilirsiniz. Dinamik modifikasyonun en popüler şekli olarak tercih edilebilir.
Yukarı doğru genişletme de mikro dinamikleri ve geçişlerin korunması amacıyla yumuşak ve orta seviyeli kısımlar artırılabilir.
Ekolayzır (EQ) Teknikleri
Genel ton dengesi ve frekansların birbiriyle çatışmaması için EQ kullanımı kritik görülüyor. Dinamik EQ gibi ileri seviye uygulamalardan dayararlanmak mümkün.
Mastering mühendisleri 15–20 kHz aralığındaki Baxandall curve gibi EQ eğrilerini boşluk (air) yaratmak için kullanabilir. Veya 200–600 Hz değerini destekleyecek ya da 3–7 kHz değerine düşürecek şekilde sıcaklık ayarı yapabilir.
Bunun dışında doğrusal faz EQ ise mesafeyi değiştirmeden frekansları yükseltip kesebiliyor. Bu şekilde mastering’e güçlü bir karakteristik özellik katabilirsiniz.
Yükseklik Yönetimi ve Ölçümleme
Ses yüksekliği mastering için önemli konulardan biri. Aynı şekilde stem mastering değerlendirilirken de bahsetmemiz gerekiyor.
Ses yüksekliği yönetilirken Entegre Yükseklik ve Gerçek Tepe Seviyesi de dikkate alınıyor. Yükseklik Aralığı konsepti dinamik aralığı ölçmek için kullanılıyor. Yükseklik Aralığı Tepe Noktası ise en yüksek gerçek tepe değeri (0 dBTP'yi geçmeyen) ile uzun vadeli ortalama ses yüksekliği arasındaki oranı hesaplıyor.
Mastering mühendisleri de LUFS değeri olarak bilinen ses yüksekliği ölçüm yöntemlerini kullanmayı tercih ediyorlar.
Ses mühendisleri ses yüksekliği yönetimi ve ölçümleme aşamalarını iş akışlarında önemserler. Hem müzik streaming platformlarında ses yüksekliği normalleştirme teknolojileri hem de yayıncılıktaki yeri dolayısıyla dikkat edilen bir unsur. Mastering mühendisleri de bu karmaşık konularda ileri seviyede bilgi sahibi olurlar.
Ses yüksekliği dinleyicinin yoğunluğu algılamasına göre belirleniyor. Seviye ve yoğunluk gibi ölçülebilir özelliklere göre de değişiklik gösteriyor.
Stem Mastering Hazırlık Aşamaları
Stem mastering’e başlamadan önce dikkatli olmanız gereken bazı aşamalara göz atalım.
Stem Gruplama ve Nedenleri
Ana vokal, enstrümanteller, ritim veya melodi stem örnekleri olarak gösterilebilir. Ya da bas gibi düşük frekans gibi kritik alanlarda ayrı stemler de olabilir.
Lead’ler ve ritimler arasındaki ilişki gibi denge ile ilgili kararların verilmesine yardımcı olmak için ortam mixi yaparken faydalı olabilecek çeşitli stem’ler de bulunabilir.
Teknik Dosya Özellikleri ve Seviyeleri
Stemler’in, 24 bit, 32 bit WAV ya da AIFF formatında olabildiğince yüksek kalitede ses dosyaları olarak dışa aktarılması (export) öneriliyor.
Bir diğer öneri ise stem’lerin en yüksek çözünürlük kaynağı olarak kalması ve gereksiz veri azaltımından kaçınılması. Stem’lerin ayrıca headroom’dan ayrışması gerektiği de bir diğer öneri. Master bus işleme ise, yani sınırlama ve kompresör uygulama gibi işlemler genelde kapalı olmalı veya üzerinde çalışılan müzikte hedeflenen sesin önemli bir parçası haline gelene kadar susturulmalı.
Dijital Bütünlük (Dither, Wordlengths, Jitter)
Mastering sürecine anlayış ve titreşme (dithering) ile kelime uzunluklarının doğru kullanımı da dahil olur.
Titreşimlemenin stem’lere uygulanması önerilmez. Sebebi ise dijital bir sinyalin uzunluğunu azaltmak için gerekli olması.
Jitter olarak adlandırılan, dijital ses zamanlayıcısında zamanlama varyasyonları olarak bilinen işlemin de en aza indirgenmesi gerekiyor.
Mastering mühendislerinin farklı kelime uzunluklarına ve WAV, AIFF gibi dosya formatlarına sahip kliplerin (clip) bir arada bulunduğu, mesleki yeterlilikte DAW’ları (Dijital Ses İş İstasyonu) kullanması beklenir.
İş Akışı Stüdyo ve Teknikler
Aşağıda mastering mühendislerinin dijital iş akışını nasıl yönettiğine değiniyoruz.
DAW ve İş Akışı Yönetimi
DAW kullanımı oldukça yüksek olan mastering mühendisleri veri bütünlüğü yüksek yazılımları tercih ediyor. İş akışı doğrusal veya doğrusal olmayan olarak ayrılabilen DAW’lar arasında seçim yapabiliyorlar.
Doğrusal olmaya DAW’larda MIDI otomasyonu bulunuyor. Ayrıca yeni bir şarkıyı albümün tamamı bağlamında önceden işledikleri şarkılarla karşılaştırabiliyorlar.
Düzeltme ve Temizleme Süreci
İşlemeye başlamadan önce parçadaki gürültüler, bozulmalar ve diğer sorunlar değerlendirilir. Seste düzeltme yapılırken uğultu veya vızıltı gibi tonal bozuklukların ve kırpma, çatırtı, tıklama seslerinin giderilmesi üzerine yoğunlaşılır.
Düzeltme için kesilmiş sesleri onarmak ve transient sesleri geri yüklemek için spektral düzenleyici ve kesici gidericiler (declipper) kullanılan yararlı araçlar olarak görülür.
Albüm Sıralaması ve Geçişler Nasıl Planlanır?
Albüm dinleyicilere ulaşmadan önce son haline fazlasıyla etkisi olacak bir konudan bahsedelim; albüm sıralaması ve şarkıların albümdeki yerlerinin belirlenmesi. Bu süreçte müzikal ve entelektüel bir temelle setler oluşturarak şarkı geçişleri yönetilebilir.
Bu sıralamanın mastering mühendisiyle olan ilgisi ise oldukça kritik. Mastering mühendisi aralıkları, fade-in ve fade-out’ları yönetiyor ve profesyonel ayarlamalar için downbeat öncesinde ya da parçanın sonunda yeterli ham görüntü (handle) gerekiyor.
Bu istenen sıralamanın gerçekleşebilmesi için stem’leri mükemmelleştirme gibi karmaşık ve kapsamlı işlemler önce mühendis tarafından yapılır. Bu sayede aynı şarkıların kalitesi, yayınlanmak için bir albümde birleşmeden önce de mastering mühendisi tarafından garanti altına alınmış olur. Böylece albümde bir bütünlük ve şarkıların arasında tutarlı bir geçiş gerçekleşmiş olur.
Gelişmiş Formatlar için Stem Mastering
Stem mastering özellikle uzamsal ses gibi gelişmiş bazı formatlar için önemli bir yerde duruyor. Ses mühendisleri veya mastering mühendisleri sinyal işlemede daha hafif bir dokunuşla profesyonel uzamsal bir master’a ulaşmak amacıyla en az altı ya da on üzerinde stem’e ihtiyaç duyarlar.
Ayrıca aynı zamanda önerilen Evrensel Tanımlama Protokolü (UDPi) gibi yüksek çözünürlüklü arşivleme formatlarının geliştirilmesini de stem mastering işlemleri kolaylaştırabilir.
Stem mastering’de gelişmiş formatlarla ilgili bazı detayları aşağıda paylaştık.
Sesin Sürükleyiciliği
Mekansal/kapsayıcı (immersive) ses sayesinde üç boyutlu ses üretimine yönelik ana yatay düzlemin (yükseklik) üstüne veya altına ek katmanlar eklenerek surround formatları geliştirmek mümkün hale gelir.
Gelişmiş stem formatları olarak kanal tabanlı, Dolby Atmos gibi nesne tabanlı ve Ambisonics gibi sahne tabanlı formatları örnek olarak gösterebiliriz. Stem mastering ise bu bahsedilen formatlar için oldukça önemlidir.
Nesne Odaklı/Tabanlı Mastering
Nesne tabanlı ses ile yerleştirmeyi tanımlamak için meta verileri kullanarak üretim ve oynatma ortamlarını ayırabilirsiniz. Genelde ADM BWAV formatı kullanılıyor. Audio Definition Model Broadcast Wav olarak da bilinen bu format gömülü meta veriler içeren tek bir BWAV dosyası.
Stem’ler genelde 5.1 ya da 7.1 ana katmanlar için sesin tabanlı sabit yerleştirilmesi için gerekli görülüyor. Sürükleyici bir ses mastering’inde mühendisler gerçekçi ve ilgi çekici bir beklenti içerisinde stereo ile karşılaştırıldığında sinyal işlemede daha hafif işlemler gerçekleştiriyor.
Teslimat, Kalite Kontrolü ve Arşivleme Aşaması
Stem mastering işlemlerinde en son aşama olarak teslim etme, kontrol ve arşivlemeye bakalım.
Mastering Çıktı (Output) Formatları
CD-Dijital Ses çoğaltmak için CD-DA (CDR ortamında) veya DDP dosyaları kullanılabilir. DDP daha güvenilir bir format olarak tercih edilebilir.
Stem’ler ayrıca enstrümanteller veya performans parçaları gibi belirli teslim edilecek ses dosyaları için de kullanılabilir.
Apple Digital Masters olarak bilinen Mastered for iTunes (MFiT) genelde 16-bit kayıpsız CD’den daha üstün ses kalitesi sunan 24 bit kaynaklı AAC kodlamalarını kullanıyor. Mastering çıktı formatları değerlendirilirken Apple Master standartlarına uyarlanmış bu değerler de göz önünde bulundurulabilir.
Meta Veriler
Meta veriler arasında ISRC kodları, albüm katalog numaraları ve barkodlar bulunuyor. Bahsedilen ISRC kodları WAV veya AAC dosyalarının meta verilerine eklenemse de bu kodları fiziksel ses CD’lerinde okumak mümkün.
Stem mastering ile ses kalitesinin kusursuz olduğundan emin olduğunuzu var sayalım. Bu noktada mastering mühendisi olarak gerekli meta verileri teslimata doğru entegre etmek ve bahsedilen ISRC kodlarıyla ilgili düzenlemeleri gerçekleştirmek olur.
Stem Mastering Avantajları
Stem mastering’in özellikle avantajlı olabileceği kişiler ve şartlardan en öne çıkanı müzik prodüksiyonuna dahil olan kayıt, miks ve mastering hazırlığı süreçlerinin hepsini üstlenen ve bir şarkı üzerinde yaklaşık 40 saatlik bir çalışma sonrasında kulak yorgunluğu deneyimleyenler.
Ayrı stem’ler, yani kick ve bas gibi ayrı stem’ler göndermek mastering mühendisinin tüm parçayı etkilemeden belirli dengeleri ayarlayabilmesini sağlar. Bu şekilde temiz ve objektif bir sonuca ulaşabilir.
Stem Mastering Dezavantajları ve Olası Eleştiriler
Miks mühendisi miksi yeterince tatmin edici buluyorsa stem’leri göndermek istemeyebilir. Bu nedenle en doğru yöntem mastering mühendisinin açıklama yaparak ve neden sunarak stem’leri talep etmesi olur. Bu sayede daha doğru bir iletişim kurulabilir.
Mix mühendisi mix bus üzerinde kompresyon gibi işlemler uyguladığı zaman teknik sorun ortaya çıkabilir. Stem’ler ayrı ayrı bounce edildiği zaman mix bus kompresörü her birine farklı tepki verir. Bunun sonucunda da bu işlem ile mastering uzmanına kendi zevkini dayatmasına da neden olabilir. Karşılıklı anlayışla çalışmak için mastering mühendisinin de bazı geri bildirimleri olursa miks mühendisiyle ortak çalışabilmesi daha saygı içerisinde ve profesyonel bir yaklaşım olabilir.
Sonuç Olarak Stem Mastering
Geleneksel stereo işlemeyle düzeltmediğiniz mikslerdeki sorunlara kritik teknik bir çözüm sunmak için stem mastering’den yararlanabilirsiniz. Bu teknik sayesinde mix üzerinde ekolayzer uygulamaktan kaçınmadan yetersiz bas seviyesi veya EQ değerlendirmeleri gibi belirli sorunlarla ilgilenebilirsiniz.
Ayrıca enstrümantal veya vokal stem’leri gibi tek tek öğeleri izole ederek daha iyi sonuçlar elde edebilir ve gürültülü veya bulanık seslerden kaçınarak ses kalitesini üst seviyede tutabilirsiniz.
Stem Mastering ile ilgili Merak Edilenler
Stemler’le Mastering Yapmak Daha mı İyi Sonuç Verir?
Bu soruya cevap verebilmek için öncelikle miks ve müzisyenin hedeflerine bakmak gerekir. Kendi müziklerini miksleyen ve mastering’de en son uzmandan yardım isteyen müzik prodüktörleri için stem mastering ideal bir yol olabilir.
Stem Master ile Master Arasındaki Fark Nedir?
Geleneksel master, prodüksiyon ile yayın arasındaki son yaratıcı ve teknik adım olarak açıklanabilir. Tek bir stereo mix dosyası üzerinde çalışılır. Süreçte genel EQ ve dinamik ayarları gerçekleştirilir. Stem master ise mühendisin birden fazla stereo dosya üzerinde çalıştığı, mix ve mastering’in bir karışımı olarak tanımlanabilir. Mastering mühendisine daha fazla kontrol verir.
